Քարոլորտային շրջանառություն։ 20-րդ դարում պարզվեց քարոլորտի վերին մասի քիմիական կազմը ու ամերիկյան գիտնական Ֆ. Քլարկի անունով քիմիական տարրերի բանակական բաղադրության արտահայտման միավոր համարվեց լարկը, այսինքն նյութի տոկոսային պարունակությունը որևէ ոլորտում։

Ջրոլորտի շրջանառություն։ Երկրի վրա նյութերի շարժման արագությամբ երկրորդը ջուրն է: Ջրի համաշխարհային շրջանառությունը 2 կերպ է արտահայտվում`

1. Շրջանառություն օդի միջով դեպի ցամաք և ցամաքից դեպի օվկիանոս

2 Օվկիանոսային ջրի շրջանառություն հոսանքների միջոցով։ Յուրաքանչյուր տարի օվկիանոսից ու ցամաքից (ջրային տարածք, գոլորշանում է 580 հազար կմ՝ ջուր):

Հայտնի է, որ օվկիանոսի ջուրը կանգնած չէ, անընդհատ շարժման մեջ է։ Այդ շարժումը հիմնականում առաջացնում են քամիները, բայց կան նաև այլ գործոններ: Համաշխարհային օվկիանոսում գոյություն ունի համամոլորակային շրջանառություն. հասարակածից տաքացած ջրերը ուղղվում են դեպի բևեռային շրջաններ և ջերմությունը հաղորդում են շրջապատին:

Կենսաբանական շրջանառություն։ Ամենից բարդը և մարդու համար կենսականը կենսոլորտի նյութերի և էներգիայի շրջանառությունն է։ Կենսոլորտի շրջանառության էներգիան արեգակնայինն է, և յուրաքանչյուր օրգանիզմ ունի զարգացման մի ցիկլ։

Լանդշաֆտային ոլորտի նյութերի շրջապտույտի մեջ հատուկ տեղ է տրվում ածխածնին: Այս քիմիական տարրը Տիեզերքում երրորդն է ջրածնից և հելիումից հետո և Երկրի վրա կյանքի ստեղծման հիմնական տարրն է: Հողում ածխաթթու գազը մի քանի անգամ ավելի շատ է, քան մթևոլորտում և ավելի շատ է, քան թթվածինը։

Թթվածին Երկրակեղևի զանգվածի 48% – ը, ջրային ոլորտի 86%-ը, կենդանի օրգանիզմների 70%-ը թթվածինն է։ Միներալների մոտ 1400-ը իրենց կազմում ունեն թթվածին։

Ազոտը մթնոլորտում կազմում է 78%:: Ազոտի քանակը շատ է հատկապես սևահողերում։ Ամենից շատ N2 կլանում են տեխնիկական կուլտուրաները, N-ի ավելի քանակը սննդամթերքում վնասակար է, առաջացնում է հիվանդություններ:

Ֆոսֆորը կենսաքիմիական տարր է։ Մասնակցում է ազոտական նյութերի, ածխաջրերի, սպիտակուցների և այլ նյութերի առաջացմանը, մտնում է կմախքի հյուսվածքների, ուղեղի մեջ և այլն։

Ծծումբը կենսաբանական շրջանառության կարևոր քիմիական տարրերից է: S-ը մտնում է մկանների մեջ, ամինաթթուներում, սպիտակուցներում, եթերայուղերում. մասնակցում է մետաբոլիզմին։ Շատ արագ լուծվում է ջրում:

Էներգիայի շրջանառությունը- Ցամաքի մակերևույթին նյութերի և էներգիայի շրջանառությունը զբաղեցրել է բազմաթիվ գիտնականների՝ Վ.Ի. Վերնադսկուն, Վ.Ռ. Վիլյամսին և շատ ուրիշների։

Այսպիսով, եթե ամփոփենք լեռնային երկրներում լանդշաֆտների առանձնահատկությունը, ապա կարելի է եզրակացնել.

1. Բարձունքային գոտիականությունը լեռնային երկրների լանդշաֆտային տարբերակման յուրահատուկ օրինաչափություն է։

2. Բարձրադիր լանդշաֆտային գոտիները գոյություն ունեն բնության մեջ օբյեկտիվորեն և իրենց ներկայացնում են ֆիզիկաաշխարհագրական որոշակի համալիրներ։

3. Լեռնային երկրներում զոնայական օրինաչափությունները չեն անհետանում։

4. Լեռնային երկրներում զոնայական օրինաչափությունների առաջին փուլը տվյալ տարածքում լանդշաֆտային գոտիականության կառուցվածքային առանձնահատկությունների պարզաբանումն է։

5. Գոտիականության տեղական կառուցվածքային առանձնահատկությունները հանդիսանում են լեռնային երկրների տարածքային մասնատման չափանիշ։

 

Ի՞նչ է սպեկտորը։

Լեռնաշղթաների կոնկրետ լանջերի  բարձրունքային գոտիների ամբողջությունը կոչվում է սպեկտոր։

Ի՞նչ է նշանակում ազոնալ։

Հողերի այն տեսակները կամ տիպերը, որոնք վերընթաց գոտիականությանը չեն ենթարկվում, անվանում են ազոնալ:

Այսօր միասին ֆիլմ դիտեցինք։ Ֆիլմը սաղմոնի մասին էր։ Այն նկարահանվել էր Կամչատկայում։

Հետաքրքիր բնություն ունեցող Կամչատկայում կենդանիները մարդկանցից չէին վախենում, քանի որ մարդ չէին տեսել երբեք և նրանց շատ հետաքրքիր էր։

Սաղմոն ձուկը շատ հայտնի է, քանի որ իր իկռան համեղ է։

 

Ֆիլմում տեսնում էինք, թե ինչպես են արջերը ուտում սաղմոն, նույնիսկ ագռեսիվանում էին, երբ չէին ուտում։ Նրանք արդեն գիտեին սաղմոնների գալու ժամանակը և պատրաստ սպասում էին։

 

Սաղմոնը բազմանալու ժամանակ կարմրում է, թողնում է իկռա և սատկում։

Իրականում ֆիլմը դաժան է։

Ֆիլմում տեսանք նաև թե ինչպես են բռնում սաղմոններին, ինչքան տանջանք են գործադրում, ինչպես են մաքրում։ Վերջում էլ արդեն իկռան լցնում են փաթեթավորման համար նախատեսված ամանների մեջ և տանում վաճառքի։

Չեմ սիրում դիտել ֆիլմեր կենդանական աշխարհի մասին, բայց շատ հետաքրքիր էր։💛

1. Բարձունքային գոտիականությունը լեռնային երկրների լանդշաֆտային տարբերակման յուրահատուկ օրինաչափություն է։

2. Բարձրադիր լանդշաֆտային գոտիները գոյություն ունեն բնության մեջ օբյեկտիվորեն և իրենց ներկայացնում են ֆիզիկաաշխարհագրական որոշակի համալիրներ։

3. Լեռնային երկրներում զոնայական օրինաչափությունները չեն անհետանում։

4. Լեռնային երկրներում զոնայական օրինաչափությունների առաջին փուլը տվյալ տարածքում լանդշաֆտային գոտիականության կառուցվածքային առանձնահատկությունների պարզաբանումն է։

5. Գոտիականության տեղական կառուցվածքային առանձնահատկությունները հանդիսանում են լեռնային երկրների տարածքային մասնատման չափանիշ։

 

Ի՞նչ է սպեկտորը։

Լեռնաշղթաների կոնկրետ լանջերի  բարձրունքային գոտիների ամբողջությունը կոչվում է սպեկտոր։

Ի՞նչ է նշանակում ազոնալ։

Հողերի այն տեսակները կամ տիպերը, որոնք վերընթաց գոտիականությանը չեն ենթարկվում, անվանում են ազոնալ:

Դրանք են`հաճարենին, կաղնին, բոխին և սոճին։

2. ՀՀ անտառային ֆոնդի հողերը տեղաբաշխված են խիստ անհավասարաչափ և առանձնացված է երեք գոտի, նշեք դրանք։

Առանձնացվում է անտառային երեք գոտի` հյուսիսային (62%-ը), հարավային (36 %-ը) և կենտրոնական (2-%ը):

3. Անտառային ծածկույթի տարածման ու զարգացման համար, ո՞ր կլիմայական տիպերն են նպաստավոր։

Միայն չոր մերձարևադարձային ու չափավոր շոգ կլիմային տիպերը:

4. Ի՞նչ նշանակություն ունեն Հայաստանի անտառները։

Հայաստանի անտառները ունեն հողապաշտպան, ջրապաշտպան և առողջապահական նշանակություն։

5. ՀՀ անտառային գոտիներում, ո՞ր տեսակի թռչուններն են տարածված։

Թռչուններից տարածված են փայտփորիկը, անտառային աղավնին, կկուն, հոպոպը և այլն:

 

Կարելի է նշել բնության փոփոխման 3 խոշոր աստիճան `

1. Թույլ վերափոխված լանդշաֆտ

Այստեղ մարդը կարող է առանձին տարրեր փոխել լանդշաֆտի մեջ, բայց դրանից բնության ամբողջականությունը չի փոխվում։

2. Վերափոխված լանդշաֆտ

Այս լանդշաֆտում փոխվում են որոշ բաղադրիչներ։

3. Արմատապես վերափոխված լանդշաֆտ

Այս լանդշաֆտը ոչ մի նմանություն չունի բնականին։ Եթե մարդն այլևս չօգտագործի այն, միևնույնն է, այն չի վերականգնվի։

Լանդշաֆտի վերափոխումը պետք է կատարվի միայն տեղանքի լավ և ճիշտ ուսումնասիրությունից հետո, որպեսզի հետագայում խնդիրներ չառաջանան։